Berit Piepgras // architect

Healthy Living LAB

Een laboratorium voor gezond wonen in de transformatieopgave van Utrecht.

Het consortium voor gezond wonen, Healthy Living LAB, geïnitieerd door atelier PRO en KondorWessels Vastgoed, wil een levend laboratorium voor gezond wonen realiseren in de transformatieopgave in Utrecht. Voor dit consortium coördineer ik het concept en ontwerp met de wetenschappelijke onderbouwing inclusief het verwachte valorisatie-traject achteraf. Vanuit dat oogpunt ben ik medeontwikkelaar van het gehele traject.

In het consortium participeren onder andere Economic Board of Utrecht (EBU), de Natuur en Milieufederatie Utrecht (NMU), Ontwikkelmaatschappij Utrecht (OMU) en het Kenniscentrum Healthy Urban Living (KCHUL), waaronder TNO Utrecht en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).

Het doel is om de lat voor een gezonde en duurzame woonomgeving hoog te leggen en een woonomgeving te realiseren die past bij de levensstijl van de toekomst.

Het gaat in deze transformatieopgave niet alleen om het ontwikkelen van woningen en een gezonde leefomgeving maar ook om een werkwijze om stedelijke gebieden te verbeteren. De methode van het Healthy Living LAB biedt o.a. een platform en een business case, waarin via kennisdeling en product-placement een living lab wordt ontwikkeld voor evidence based design. In een interdisciplinair team wordt gezocht naar een volgende stap in de woonomgeving van morgen.

Het onderzoek

Healthy Living LAB richt zich op gezond en aantrekkelijk wonen en werken in de transformatieopgave in Utrecht. De onderzoeksvragen zijn

Hoe kunnen wij een gezonde en aangename leefomgeving bereiken door middel van transformatie van vastgoed?,

Kunnen langdurig leegstaande kantoren worden getransformeerd tot een gezonde woonomgeving? 

Lukt dat in de bestaande stad, waar veel uitgangspunten voor een gezonde leefstijl niet optimaal zijn?

Een gezonde leefstijl wordt beperkt door factoren als fijnstof, gebrekkige ventilatie, geluidsoverlast, slechte voeding, onvoldoende ruimte voor groen en beweging. Ruimtelijk fysieke factoren zoals bijvoorbeeld de inrichting van de openbare ruimte en kleur- en materiaalgebruik spelen daarbij een rol. Ook socio-economische factoren en services zijn van belang, zoals bijvoorbeeld het voorzieningenniveau, de kwaliteit van kinderopvang en innovatieve financieringsvormen.

Vanuit een integrale aanpak waardoor een specifieke locatie wordt getransformeerd, is onze ambitie om niet gewilde gebieden om te kunnen vormen tot toekomstige leefomgevingen. Het resultaat is de ontwikkeling van één of meerdere gerichte voorbeeldprojecten. Het ontwerp is data driven en wordt dan ook na oplevering gemonitord om het effect van het ontwerp goed vast te kunnen leggen. Dit kan middels (open/ big) data, beschikbaar gesteld door de samenwerkingspartners en de overheid, maar ook door aanvullend gebruik te maken van citizen science. Het Living LAB wordt daarom zowel tijdens het ontwerp-proces als achteraf met de gebruikers ontwikkeld en aan het gebruik getoetst. Voor het evidence based ontwerp-proces en het valorisatietraject achteraf werken we samen met het Kenniscentrum Healthy Urban Living, een samenwerking van TNO, RIVM, KNMI, Universiteit Utrecht en Deltares.

Gezond wonen in de stad
Een gezonde leefomgeving is een omgeving waar de vitaliteit en veerkracht van mensen centraal staat. Terwijl duurzaam ontwerpen (met een focus op CO₂ reductie) vooral vanuit het gebouw en techniek  gedreven is, gaat een gezonde leefomgeving uit van het welbevinden van de mens. Een omgeving waar mensen productief kunnen zijn, met voldoende daglicht en verse lucht, ruimte om te bewegen en gezonde voeding.

De relatie tussen gezondheid en een goed woonmilieu vormde de basis van moderne woningbouw. Ook het belang van een gezonde leefstijl voor een gelukkig leven neemt in Nederland toe. Naast levensstijl spelen omgevingsfactoren daarbij een belangrijke rol. Factoren zoals de beschikbaarheid van groen voor sport en ontspanning, gezonde lucht en gezond binnenklimaat hebben grote invloed. Toch spelen deze aspecten een kleine rol in de bouw en inrichting van woonomgevingen. In feite is het bouwbesluit momenteel onze gezondheidsstandaard. Zeker in een hoog- en binnenstedelijke omgeving zijn daarmee niet alle risicofactoren ingeperkt.

Veel mensen die een gezonde en bewuste leefstijl nastreven willen dan ook dat hun woonomgeving daarop aansluit, sterker: deze vormt de basisconditie voor een dergelijke leefstijl. Wij denken dat jonge stedelingen behoefte hebben aan een urbane woonomgeving met onder andere

• gezonde lucht buiten en binnen
• voldoende groen en rust
• daglicht
• een hoog voorzieningenniveau
• mogelijkheden voor sportactiviteiten
• gezond voedsel en water
• een veilige kind- en ouderenvriendelijke omgeving

Al deze condities lijken vanzelfsprekend maar worden in de praktijk bij lange na niet gehaald. Een integrale aanpak is daarom gewenst, bijvoorbeeld door een keurmerk dat gezondheid koppelt aan een duurzame woonomgeving.

Transformatie
Nederland kent een enorme leegstand van kantoren, monumenten en winkels. Daarnaast zijn er veel locaties die in onbruik zijn geraakt door het verplaatsen van bedrijvigheid, door een overaanbod aan (verouderde) bedrijfspanden of door een aanbod van panden van lage kwaliteit. Veel van deze gebieden hebben in potentie echter een uitstekende ligging ten opzichte van stedelijke centra. De ruimtelijke opgave van nu en de nabije toekomst is onder anderen om met deze bestaande gebouwenvoorraad om te gaan. Met het project Healthy Living LAB zien we kansen om zulke gebouwen te transformeren tot hoogwaardige nieuwe (woon)functies. Dit vraagt op gebiedsniveau om nieuwe samenwerkingsverbanden en gebiedsvisies voor een gezonde, duurzame en aantrekkelijke stedelijke omgeving.

Healthy Living LAB Case Utrecht
Deze case dient als voorbeeld en onderzoeksmateriaal voor Healthy Urban Living een speerpunt van de provincie Utrecht. Deze case in Utrecht is onderdeel van een groeiende beweging om architectuur te maken die verder gaat dan voldoen aan basisfuncties en in gaat op het verbeteren van de gezondheid en het welzijn van bewoners. De achterliggende gedachte is hier dat gebouwen niet alleen de kwaliteit van leven zullen verbeteren maar ook dat de algehele ervaring van het wonen en verblijven in de wijk getransformeerd en versterkt zal worden. Het team is nu op zoek naar een geschikt transformatieobject. Voor genoeg draagvlak moet het project onder anderen schaalbaar zijn en een potentiële aanjager vormen van gebiedsontwikkeling. Het moet een kans vormen voor Provincie Utrecht. Het omvang van het transformatie-object is minimaal 10.000 m2 BVO (ca. 100 woningen). De gezondheidsrisico’s van het gebied vormen een overbrugbare uitdaging. De focus ligt op de kwaliteit en het opwaarderen van het gebouw, waaronder de factoren lucht, water, voedsel, (dag)licht, beweging, comfort en geest. Hiervoor willen we een evidence based ontwerp en ontwikkeling realiseren met een valorisatietraject achteraf.